هلیله (Myrobalan)، گیاهی باستانی از خانوادۀ Combretaceae است که در متون طب ایرانی بیشتر با نام‌های «اِهلیلج» و «هلج» شناخته می‌شود و خواص دارویی متعددی برای آن ذکر شده است. هدف از این مطالعه، بررسی خصوصیات، کاربردها و اثرات درمانی هلیله در متون کهن طب ایرانی می‌باشد. این پژوهش به روش مروری و با استفاده از جست‌وجوی کتابخانه‌ای در منابع اصلی و مکتوب طب ایرانی انجام شده است. حکیم عقیلی شیرازی خراسانی در مهم‌ترین و جامع‌ترین منبع شرح مفردات در طب ایرانی، یعنی کتاب مخزن الادویه، هلیله را به انواع هلیلۀ زیره، جوی، سیاه، چینی، اصفر و کابلی تقسیم‌بندی کرده است. در منابع طب ایرانی، افعال و خواص کلی هلیله‌جات شامل تأثیرات مفید بر دستگاه گوارش و پاک‌سازی آن، جلب رطوبت معده و روده، نافع در تقویت حواس و حافظه، تصفیۀ ارواح و وسواس سوداوی، نافع در دفع خون بواسیر و تقویت بن دندان‌ها و لثه است. هر کدام از انواع هلیله‌جات نیز با توجه به مزاج و خصوصیات خاص خود، افعال ویژه‌ای را در بدن انجام می‌دهند. شناخت درست و علمی از طبیعت و خواص انواع مختلف هلیله‌جات با تکیه بر متون ارزندۀ طب ایرانی، می‌تواند راهگشای استفادۀ بهینه از این گیاه دارویی در ترکیبات و فرمولاسیون‌های جدید دارویی باشد.
Hajizadeh M, Farjami A, Houshmand S, Ebrahimi F. Myrobalan (Haleeleh) in Persian Medicine. jiitm 2025; 16 (1) :3-8 URL: http://jiitm.ir/article-1-1755-fa.html
