عناصر اربعه یکی از بنیادی‌ترین مفاهیم طبیعیات دورۀ اسلامی هستند. تصور رایج در مورد عناصر اربعه آن است که با کشف جدول مندلیف نظریۀ عناصر اربعه کنار رفت و تصور شد آنچه قدما از آن به‌عنوان عنصر یاد می‌کردند عنصر نیستند، بلکه مرکّب هستند. بررسی نظرات حکما در باب عناصر نشان می‌دهد که آب، هوا، آتش و خاک محسوسی که با چشم دیده می‌شوند، عنصر نیستند، بلکه مرکّب‌اند. بر همین اساس، هدف از پژوهش حاضر بررسی حالت عنصریِ عناصر اربعه در تناظر با عناصر جدول تناوبی است. از این‌رو، این مقاله به یکی از پرسش‌های اساسی در مورد عناصر اربعه می‌پردازد و آن این است که حالت عنصری عناصر اربعه، که از آن به بسایط یا محوضت عناصر یاد می‌شود، چیست و چرا اشیای محسوس اطراف ما عنصر نیستند. پژوهش حاضر از نظر نوع، توصیفی‌ـ‌تحلیلی، به لحاظ هدف، بنیادی و براساس روش، اسنادی بوده و گردآوری اطلاعات از طریق مراجعه به منابع درجه‌اول کتابخانه‌ای انجام شده است. نتایج به‌دست‌آمده از این پژوهش نشان می‌دهد آنچه مشاهده می‌شود، حالت محض عناصر اربعه نبوده و عنصر باید شفاف باشد. بر این مبنا نه‌تنها خاک، بلکه آتشِ قابل‌رؤیت نیز عنصر نیست. همچنین مقصود طبیعی‌دانان دورۀ اسلامی از مفهوم «عنصر» با آنچه امروز تحت عنوان عنصر شناخته می‌شود، متفاوت است، از این‌رو بین مفهوم عنصر (Element) در جدول تناوبی و عناصر اربعه اشتراک لفظی وجود دارد و مقصود این دو، یکی نیست.
Shahgoli A, Eskandari F, Alizadeh Waqaslu M. A reflection on the concept of the transmission of four elements in the physics of the Islamic period and its impact on the elements of the periodic table in chemistry. jiitm 2024; 15 (3) URL: http://jiitm.ir/article-1-1718-fa.html
شهگلی امیرحسین، اسکندری فائزه، علیزاده وقاصلو محمد. تأملی بر مفهوم محوضت عناصر اربعه در طبیعیات دورۀ اسلامی
و بررسی تأثیر آن بر عناصر جدول تناوبی در علم شیمی. مجله طب سنتي اسلام وايران. 1403; 15 (3)
