بدرالدین محمدبنبهرامبنمحمد قلانسی سمرقندی، پزشک مشهور ایرانی است که اگرچه پژوهشگرانی چون لوکلر، بروکلمان، کحّاله، زهیربابا (مصحح قرابادین او) و دیگران دربارۀ زمان وفاتش اتفاقنظر ندارند، اما شواهد برآمده از تنها اثر باقیماندهاش و نیز آثار حکمای پس از او که از آرای او بهره بردهاند، مؤیّد حیات او در سدۀ ششم و هفتم هجری قمری است. قلانسی انگیزۀ خود از نگارش قرابادین را فقدان مآخذی دانسته است که دستورالعمل داروهای مرکب پرکاربرد را با تکیه بر داروهای مفردۀ در دسترس شرح داده باشند. او برای رفع این خلأ از منابع معتبر یونانی و دورۀ اسلامی نظیر نوشتههای جالینوس، دیوسکوریدس، ثابتبنقره، علیبنرَبَّن طبری، رازی، ابوریحان بیرونی و ابنسینا با ذکر نام آنها بهره برده است. قلانسی پس از مقدمهای تفصیلی دربارۀ زمان و نحوۀ گردآوری و نگهداری داروهای مفرده و روشهای مختلف آمادهسازی آنها، دستور تهیۀ انواع داروهای مرکب را در چهلونه باب شرح داده و نحوۀ استفادۀ آنها را ارائه کرده است. دو باب پایانی این اثر به روشهای دفع جانوران موذی و خواص برخی داروهای مفرده اختصاص دارد و گاه کاربردهای فراطبیعی و به نوعی جادویی این داروها نیز با ذکر منبع آمده است. قلانسی در طرز تهیه یا مصرف داروهای مرکب نیز نوآوریهای درخور توجهی دارد که آن را از سایر آثار مشابه متمایز میکند. این اثر به فارسی ترجمه شده که نقدهایی بر آن وارد است.
Kazemi M. Badr al-Dīn Muhammad al-Qalānīsi and his impact on pharmacy in the Islamic age. jiitm 2022; 13 (3) URL: http://jiitm.ir/article-1-1531-fa.html
کاظمی مرضیه. بدرالدین محمد قلانسی و تأثیر او بر داروسازی دورۀ اسلامی. مجله طب سنتي اسلام وايران 1401; 13 (3)