سابقه و هدف:طب و فلاحت از فروعات دانش طبیعیاتاند و این خاستگاه مشترک سبب شده تا مبانی و روشهای کلی حاکم بر آنها یکسان باشد. این پژوهش در پی شناخت اندیشۀ گذشتگان دربارۀ انواع خاک و روشهای اصلاح آن و چگونگی ارتباط دانشهای طب و فلاحت در موضوع اصلاح خاک است.
مواد و روشها: این نوشتار پژوهشی کتابخانهای است که منبع آن، یکی از بخشهای تازهیاب کتاب الشامل فی الصناعه الطبیه قرشی است. در تجزیه و تحلیل اطلاعات از روش آنالیز محتوا و استخراج جانمایۀ موجود در نمونههای مشابه استفاده شده و سپس قواعد و اصول کلی حاکم بر بحث گرد آمده است. یافتهها:طبیعت خاک سرد و خشک است و برای اینکه مناسب کشاورزی باشد نیازمند نور خورشید و آب است تا سردی و خشکی آن تعدیل شود. در خاکهایی که از نور کافی و آب لازم بهطور طبیعی بهره ندارند، لازم است از روشهای مصنوعی مانند کوددهی، آبیاری و شخمزدن استفاده کرد. از این رو، شناخت انواع خاک و اینکه هر یک مناسب با کدام گیاه است و برای آمادهسازی آن از چه روشهایی باید سود برد، اهمیت فراوان دارد. نتیجهگیری:با بررسی موردی شناخت خاک و اصلاح آن از نظر قرشی، نحوۀ ارتباط دو دانش پزشکی و کشاورزی دانسته میشود. این ارتباط در اشتراک فایده و هدف و برخی اصطلاحات کلیدی این دانشهاست؛ بهگونهای که اگر هدف و فایدۀ علم طب را حفظ صحت و درمان بیماری بدانیم، فایدۀ علم فلاحت نیز حفظ نبات و دفع آفات نباتی خواهد بود. برخی روشها و مباحث مشترک نیز در هر دو دانش به چشم میخورد. برای نمونه، اطبا سردی و خشکی را با گرمی و تری اصلاح و درمان میکنند. همین روش در اصلاح سردی و خشکی زمین با روشهای اصلاح مصنوعی نیز دیده میشود.
Baghbani M, Komar H, khayatkashani M. The relationship between the sciences of Persian medicine and agriculture in the book of Al-Shamel fi al-Sana'at al-Tebiya of Ibn-e Nafis Qarshi. jiitm 2019; 9 (4) :333-346 URL: http://jiitm.ir/article-1-1044-fa.html
باغبانی محسن، کمار حسن، خیاط کاشانی مریم. ارتباط دانشهای طب ایرانی و فلاحت در کتاب «الشامل فی الصناعه الطبیه»
ابننفیس قرشی
(با بررسی موردی شناخت خاک و اصلاح آن). مجله طب سنتي اسلام وايران. 1397; 9 (4) :333-346