سابقه و هدف: علم الحیوان (دانش جانورشناسی) در طبقهبندی علوم، از بخش‌های فرعی حکمت طبیعی بهشمار رفته است. مسلمانان در این حوزه آثاری از جنبههای مختلف فقهی، تفسیری، لغوی، ادبی و عرفانی بهرشتۀ تحریر درآوردهاند. در متون جانورشناسی، انواع موضوعات علمی بررسی و مطالعه شده است. یکی از محورهای علمی که نویسندگان دانش جانورشناسی به آن پرداختهاند، مبحث فواید و خواص درمانی اعضای بدن جانداران است. در پیشینۀ تاریخی دانش داروسازی و داروشناسی، داروهای کاربردی با پایۀ گیاهی، حیوانی و معدنی بودهاند. بر اساس گزارشهای تاریخی همواره بخش قابل توجهی از داروهای مورد استفاده، از اجزاء بدن حیوانات تهیه میشد. از اینرو، بخشی از متون جانورشناسی به کارکرد و ویژگیهای درمانی داروهای حیوانی اختصاص دارد. کتاب «حیات الحیوان» نوشتۀ کمالالدین دمیری (م :۸۰۸ق) در زمرۀ آثار ادبی است که از مفصلترین و مهمترین متون تولیدی در حوزۀ جانورشناسی بهشمار میرود.
مواد و روشها: مسئلۀ اصلی پژوهش حاضر که با رویکرد توصیفی نوشته شده، ضمن معرفی و بازخوانی کتاب «حیات الحیوان» دمیری، به جایگاه داروهای حیوانی در این دستنوشته پرداخته است.
یافتهها: یافتههای نوشتار پیشرو نشان میدهد محورهای اصلی این اثر بیان کارکرد و ویژگیهای درمانی جانوران گوناگون اعم از حیوانات اهلی و وحشی، پرندگان، آبزیان و حشرات و اثربخشی بافت و اعضای بیرونی و درونی آنها در معالجۀ انواع بیماریهاست. استعمال دارو به شیوههای مختلف (خوردنی، استنشاقی و ...) توصیه شده است.
نتیجهگیری: در سنّت داروسازی مسلمانان، ادویۀ حیوانی یکی از انواع پایۀ دارویی بوده که در معالجات بیماریها تجویز میشده است. شناخت و خواص جانوران در آثار متعدد علمی آمده است؛ چنانکه «حیات الحیوان» دمیری که در حوزۀ جانورشناسی نوشته شده، حاوی نکاتی ارزنده در زمینۀ دانش داروسازی و داروشناسی است.
