دین مبین اسلام اهمیت ویژه‌ای برای نگهداری سلامت جسم و روح انسان قایل است و روایات متعددی در زمینه‌ی پزشکی و حفظ سلامتی از ائمه‌ی ‌اطهار نقل شده است. در گذشته در کلیه‌ی کشورهای اسلامی تنها کسانی می‌توانستند به کسوت محترم پزشکی درآیند که در ‌زمینه‌ی حکمت، الهیّات، عرفان و منطق مطالعه و دست‌ داشته و لقب حکیم را احراز کرده بودند.
داروپزشکان اسلامی بنیان‌گذاران اخلاق ‌پزشکی در مشرق‌زمین بوده‌اند و خود نیز عامل به‌آن بوده و پیوسته در ‌برخورد با بیماران به مبانی اخلاق ‌پزشکی اسلامی توجه داشته و آن‌را به‌طور کامل رعایت می‌نموده‌‌اند. ابوبکر محمّدبن ذکریای رازی در کتاب حاوی و منصوری، شیخ‌الّرئیس ابوعلی‌‌سینا در قانون، ابوبکر احمد خوینی در هدایه ‌المتعلّمین و سیّد‌اسماعیل جرجانی در ذخیره‌ی خوارزمشاهی و سایر آثار پزشکی و عرفانی خود، به مبحث اخلاق در پزشکی توجّه خاص مبذول داشته‌اند. در این مقاله مروری بر نظرات و آراء دانشمندان اسلامی در مورد اخلاق پزشکی خواهیم داشت.

اخلاق از جمله‌ی مباحث مهمّ علمی و فلسفی است که از قرون گذشته تا امروز همواره مورد بررسی و تحقیق بشر بوده است. در مکاتب مختلف نظریه‌ها و تعاریف متفاوتی از اخلاق وجود دارد. در مکتب تکلیف، فعل اخلاقی عبارت است از فعلی که از همه‌ی اغراض منزّه بوده و ناشی از احساس تکلیف باشد و غایت و هدف فعل جز انجام تکلیف نباشد. نظریّه‌ی دیگری که در زمینه‌ی وجدان اخلاقی وجود دارد و نظریّه‌ی غالب مادّیون می‌باشد، بر این اساس است که اخلاق از فکر دوراندیش انسان بوجود می‌آید و مصلحت انسان در این ‌است که رعایت نوع نماید. ایراد مهمی که بر این نظریه وارد است، این است که چنین رویکردی از اخلاق تنها در جایی می‌تواند حاکم باشد که قدرت‌ها مساوی باشند و آن‌جایی که یک‌طرف قوی و طرف دیگر ضعیف باشد، هیچ نیرو و عاملی نمی‌تواند قوی را دعوت به اخلاق کند. نظریه‌ی دیگر در زمینه‌ی اخلاق بر پایه‌ی تناسب است. در این نظریه خلق خوب یا فعل اخلاقی زیبا است و پایه‌ی زیبایی، تناسب است. در این میان رویکرد اسلام به چهارچوب فعل اخلاقی در خور توجه و تمجید است. در دین مبین اسلام اساس بر این قرار داده شده است که در جامعه باید حقوق واقعی تمامی آحاد جامعه، بدون استثناء مراعات شود. از اینجاست که دین اسلام می‌گوید می‌بایست مقتضای حق اجرا شود و نه مقتضای عواطف. به‌عبارت ساده‌تر به‌نظر قرآن کریم باید در جامعه‌ی انسانی حقوق واقعی فرد فرد جامعه، بدون استثناء، مراعات شود و معیار این حقوق دین است که از نیروی عمومی و اقتضای کلّی دستگاه آفرینش سرچشمه می‌گیرد.

زمینه و هدف: بر اساس اهمیت فرهنگ کارآفرینانه و عوارض شناخته شده آن و بنا بر گزارشاتی که از نامطلوب بودن آن در بعضی دانشگاه‌ها ارائه شده است و نظر به فلسفه وجودی طب سنتی برای احیای فرهنگ و ارزش‌های سنتی و خلا اطلاعاتی در دانشکده‌های طبّ سنّتی در خصوص رابطه وضعیّت عناصر سازمانی و فرهنگ کارآفرینا‌نه این مطالعه با هدف بررسی وضعیّت فرهنگ سازمانی کارآفرینانه از نظر کارکنان دانشکده‌های طب سنتی انجام گرفت.
روش‌ها: مطالعه به روش Cross Sectional انجام گرفت. کلیه اعضا هیأت علمی و کارکنان دانشکده‌های طب سنتی از نظر عناصر ساختار سازمانی و فرهنگ کارآفرینانه، ساختار سازمانی با ده بعد علایق فردی، سیستم پاداش، ریسک پذیری، و ... بررسی شدند. این ابعاد فرهنگی دارای اعتبار کافی بوده و پایایی آن در یک مطالعه آزمایشی تعیین و بین آنها ضریب همبستگی و همخوانی محاسبه گردید و نقش خصوصیات فردی کارکنان داشتن همبستگی یا عدم آن با آزمون χ۲ مورد قضاوت قرار گرفت.
 یافته‌ها: از تعداد ۳۵۴ پرسشنامه ارسالی معادل ۸۵% آنه‌ا تکمیل و عودت داده شد. میزان همبستگی بین فرهنگ و ساختار سازمانی کارآفرینانه برابر با ۸۱% بود، اما در ابعاد ده‌گانه و فرهنگ کارآفرینانه همبستگی متفاوتی وجود داشت و کم‌ترین همبستگی مربوط می‌شد به تعارض‌پذیری، انسجام، هویت، هدایت و خلاقیت و بیش‌ترین تعداد همبستگی بین عناصر کنترل و حمایت مدیریت با فرهنگ سازمانی کارآفرینانه بود.
 نتیجه‌گیری: همبستگی بین عناصر ساختار سازمانی و فرهنگ کارآفرینانه در دانشکده‌های طب سنتی نامطلوب است. با توجه به عوارض شناخته شده آن اقدامات لازم از جمله کلاس‌های آموزشی برای ارتقای فرهنگ سازمانی کارآفرینانه را توصیه می‌نماید.

شواهد نشان می‌دهد بی‌تحرکی و عدم تمایل به فعالیت بدنی دلیل اصلی افزایش بیماری‌های مرتبط با تغییر شیوه‌ی زندگی از سنتی به مدرن است. نتایج مطالعات، علل متفاوتی را به عنوان موانع پرداختن به فعالیت بدنی معرفی کرده‌اند؛ که در این میان، طبیعت یا مزاج فرد به عنوان یک عامل احتمالی مهم، تاکنون مورد توجه قرار نگرفته‌است. براساس نظریات طب سنتی، مزاج فرد می‌تواند تعیین کننده خصوصیات جسمانی، روانی و عاطفی او باشد. لذا، به نظر می‌رسد تمایل به انجام فعالیت بدنی نیزکه یک رفتار تلقی می‌شود، با مزاج فرد ارتیاط داشته باشد. از اینرو، هدف از پژوهش حاضر بررسی ارتباط بین مزاج فرد و سطح فعالیت بدنی دانشجویان غیرورزشکاراست. بدین منظور، تعداد ۴۰۰ نفر از دانشجویان (شامل ۲۰۰ نفردختر و ۲۰۰ نفر پسر) با روش تصادفی طبقه‌ای به عنوان نمونه‌ی‌آماری انتخاب شدند. حجم نمونه بر اساس جدول مورگان تعیین گردید. به دلیل نبود پرسشنامه‌ی استاندارد برای تشخیص مزاج، از پرسشنامه‌ی محقق ساخته و برای ارزیابی سطح فعالیت بدنی از پرسشنامه فعالیت بدنی استفاده شد .منظور از سطح فعالیت بدنی، میزان فعالیت افراد در طول هفته بود. برای بررسی ارتباط بین متغیرها از ضریب همبستگی پیرسون استفاده شد. سطح معنی‌داری ۰/۰۵ > Þ درنظر گرفته شد. نتایج حاصل از آزمون همبستگی پیرسون نشان داد بین سطح فعالیت بدنی و مزاج ارتباط منفی معناداری وجود دارد(۰/۰۰۱= p ؛۰/۴۴۱-=r). نتایج همچنین نشان داد ۶۰/۵ درصد از افراد دموی مزاج و ۵۷ درصداز افراد با مزاج صفرا فعالیت بدنی متوسط به بالا داشتند. این در حالیست که، درصد افراد فعال در گروه سودا مزاج فقط ۱۶/۴ درصد و در گروه بلغمی مزاج ها ۱۶/۷ درصد بود. براساس نتایج پژوهش حاضر، تمایل به انجام فعالیت بدنی یا پرداختن به فعالیت بدنی که نوعی رفتار فردی است، با خصوصیات جسمانی و روانی افراد گرم مزاج همسو است. از اینرو، شاید بتوان مزاج فرد را به عنوان یک ویژگی برای انتخاب ورزشکاران رشته‌های مختلف ورزشی در نظر گرفت. اگرچه بحث قطعی در این زمینه نیاز به تحقیقات بیشتری دارد.

سابقه و هدف: طب سنتی از گذشته بخشی از فرهنگ و جزئی از سیستم بهداشتی مردم بوده است. در این میان، استان کرمانشاه از لحاظ غنا و تنوع گونه‌ای گیاهان دارویی در حد مطلوبی قرار داشته و وجود عطاری‌های متعدد و بازار سنتی که محل عرضه گیاهان دارویی و ادویه‌جات هستند حاکی از توجه و علاقه مردم این دیار به گیاهان دارویی است. لذا بمنظور تعیین عرضه گیاهان دارویی و خصوصیات عرضه کنندگان، این تحقیق در شهر کرمانشاه انجام گرفت.
روش‌ها: تحقیق حاضر با روش توصیفی انجام گرفت و ویژگی‌های حرفه‌ای واحدهای عرضه‌کننده‌ گیاهان دارویی و میزان دانش عرضه‌کنندگان این گیاهان در سال ۹۰ بر روی عطاری‌های شهر کرمانشاه صورت گرفت. جامعه آماری این پژوهش را همه توزیع کنندگان گیاهان دارویی در سطح شهر کرمانشاه تشکیل داده‌اند که تعداد ۲۴ واحد توزیع کننده در این مطالعه شرکت داده شدند. به‌منظور جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از روش‌های اسنادی و میدانی نسبت به طراحی پرسشنامه اقدام شد. ابتدا روائی پرسشنامه، توسط کارشناسان مربوطه مورد تأیید قرار گرفت و یک مطالعه راهنما با انتخاب ۱۰ نفر از عطاران، خارج از محدوده تحقیق، برای بررسی پایایی ابزار سنجش انجام شد. میزان آلفای کرونباخ پس از اعمال تغییرات لازم، (۰/۸۷= α) به دست آمد که حاکی از پایا بودن ابزار تحقیق است.
یافته‌ها: این تحقیق نشان داد که ۷۹/۲% از نمونه‌های مورد بررسی‌از سطح دانش متوسطی در زمینه گیاهان دارویی برخوردارند و ۴۵/۹% ازایشان نیز ازتحصیلات دانشگاهی برخوردارند. میزان شرکت اکثریت عرضه کنندگان گیاهان دارویی در دوره‌ها و کلاس-های آموزشی نیز در حد متوسط(۸۸%) بوده است. پرفروش‌ترین گیاهان موجود در عطاری‌ها گل گاوزبان، دارچین، زردچوبه، زنجبیل، نعناع، کاسنی و بابونه بودند. بیشتر خریداران برای درمان بیماری‌های گوارشی، اعصاب و روان و سرماخوردگی به عطاری‌ها مراجعه می‌کنند.
نتیجه‌گیری و توصیه‌ها: به نظر می‌رسد که در شهر کرمانشاه، رشته تولید گیاهان دارویی و معطر در حد کارشناسی وجود داشته و جهاد دانشگاهی کرمانشاه نیز فعالیت‌هایی در خصوص گیاهان دارویی در حال اجرا دارد، پیشنهاد می‌شود تا مجوز عطاری‌ها و فروشگاه‌های عرضه گیاهان دارویی به متخصصان این رشته داده شود و توسط نهادهای ذیربط، دوره‌های آموزشی برای سایر عرضه کنندگان نیز برگزار شود. همچنین از طریق دانشگاه علوم پزشکی بر فعالیت عطاری‌ها نظارت و بازرسی صورت گیرد.

سابقه و هدف: هر چند که خدمات علمی برجسته ایرانیان در دوران پس از اسلام بر کسی پوشیده نیست، اما به دلیل این که نگارش متون علمی در آن دوران به زبان عربی بوده است، تفکیک سهم ایرانیان و اعراب در رشد و توسعه طب سنتی اسلامی بدون انجام پژوهش‌های دقیق ممکن نخواهد بود. از همین رو پژوهش حاضر به بررسی سهم دانشمندان ایرانی در تألیف نسخ خطی عربی در طب اسلامی می‌پردازد.

مواد و روش‌ها: تحقیق به روش مطالعه کتابخانه‌ای و توصیفی انجام گرفت و جامعه آماری پژوهش شامل ۴۰۰۰ عنوان نسخه خطی عربی موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران است. با استفاده از فهرست نسخه‫های خطی عربی کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران (مجلدات ۷-۱۹) سیاهه وارسی از نسخه‫های خطی تالیفی درطب اسلامی به زبان عربی به تفکیک (عنوان، مؤلف، زمان تألیف، موضوع، کاتب و زمان کتابت) تهیه شد. برای اثبات ایرانی بودن مؤلفین و دانشمندان به منابع و کتب رجال شناسی رجوع شده و از مولفین و دانشمندان شرح حال تهیه گردید. سپس اطلاعات بدست آمده توسط نرم افزارهای اکسل و اس پی اس اس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.

یافته‌ها: از میان ۴۰۰۰ عنوان نسخه بررسی شده فهرست نسخه­‌های خطی عربی کتابخانه ملی ایران، تعداد ۱۸۶ عنوان (۴/۷ درصد) در موضوع‌های طب اسلامی بوده است و از این تعداد، ۱۰۹ منبع برابر ۵۸/۶ درصد توسط مولفان ایرانی نگارش شده و در مقابل ۵۰ منبع برابر با ۲۶/۹ درصد توسط مولفان غیر ایرانی به رشته تحریر درآمده است. در مورد ۱۴/۵ از نسخ مورد بررسی، ملیت مؤلف نامشخص بوده است. بیشترین درصد (۳۷/۶) نسخ خطی عربی طب اسلامی موجود در سازمان اسناد و کتابخانه ملی جمهوری اسلامی ایران که توسط دانشمندان ایرانی تألیف شده، تا قرون ششم تألیف شده است.

نتیجه‌گیری: به نظر می رسد که دانشمندان ایرانی در ایجاد نسخ خطی و پیشبرد علم در طب اسلامی در دوره تمدن اسلامی نقش شاخص و برجسته‫ای داشته‫اند. چنین پژوهش‌هایی می‌توانند زمینه های تقویت خودباوری در جامعه پزشکی کشور را فراهم آورند و پیشینه علمی پرافتخار اسلامی- ایرانی را به عنوان شالوده محکمی برای آینده درخشان دانش پزشکی در کشور مطرح نمایند

سابقه و هدف: گیاه صبر زرد (آلو­ورا) بومی مناطق آفریقایی و گرم و خشک است و در مناطق جنوبی ایران به­‌صورت خودرو یافت می­‌شود. وقتی برگ آن بریده شود، ژلی از داخل گیاه خارج می­‌شود که اثر دارویی خارق‌­العاده­ای دارد. نخستین بار مصری­‌ها این گیاه را برای درمان زخم­‌ها، سوختگی‌­ها و عفونت‌­ها به­‌کار بردند. از دهه ۱۹۳۰ به بعد تحقیقات علمی و وسیعی بر روی ترکیبات و خواص دارویی این گیاه انجام شد و قدرت عجیب ژل صاف­‌شده این گیاه در درمان زخم‌­ها و سوختگی­‌ها به تأیید رسید. از آلوورا - که امروز در تمام دنیا کاشته می­‌شود -  برای درمان گستره وسیعی از بیماری­‌ها از انواع میگرن گرفته تا سوءهاضمه، درمان جوش و سوختگی استفاده می‌شود. دانشی که مردم بومی از محیط اطراف خود به­‌ویژه گیاهان دارند، بسیار باارزش است و ثبت و نگهداری این اطلاعات که به­‌سرعت در حال نابودی­‌اند، لازم و ضروری است. هدف از این پژوهش، بررسی گیاه صبر زرد (آلووورا)، از جمله گیاهان دارویی جزیره قشم است.

مواد و روش­‌ها: در این پژوهش با استفاده از روش­‌های مشاهده و مصاحبه و نیز استفاده از منابع کتابخا‌نه­ای به جمع­آوری دانش چندین ساله آنها پرداخته‌شده­ و اطلاعات گوناگون گیاه شامل؛ خصوصیات گیاه، کاربردهای آن، نحوه درمان محلی و  مصارف سنتی و ... گردآوری شد.

نتیجه‌­گیری: نتایج نشان داد که؛ علی­رغم پیشرفت روزافزون دانش پزشکی استفاده از گیاهان دارویی و روش­‌های درمان سنتی در منطقه همچنان رایج است و باتوجه به مساعد بودن شرایط اقلیمی منطقه، می­‌توان به کشت وسیع این گیاه پرداخت.

سابقه و هدف: شهرستان فسا به دلیل داشتن اقلیم‎های متنوع، از نظر تنوع زیستی و گونه‎های گیاهی منطقه‎ای حائز اهمیت است.هدف این مطالعه، شناسایی گیاهان دارویی شهرستان با استفاده از دانش و تجربه بومیان و همچنین معرفی خواص و ویژگی‎های ناشناخته این گیاهان است.

مواد و روش‌ها:تحقیق به روش توصیفی انجام گرفت. گونه‎های دارویی و معطر، گیاهان جمع‎آوری شده پس از انتقال به هر باریوم با استفاده از فلورهای مختلف مورد شناسایی قرار گرفتند، سپس با استفاده از اطلاعات محلی حاصل از مصاحبه مستقیم ، به ثبت مشخصات دارویی آن‎ها اقدام شد.

یافته‌ها: تعداد ۱۰۸ گونه دارویی معلق به ۳۸ خانواده و۹۷ جنس در منطقه شناسایی شد. بیشترین تعداد گونه به ترتیب مربوط به خانواده کاسنی (Asteraceae) با ۱۳ گونه، خانواده نعنائیان(Lamiaceae) با ۱۲ گونه، خانواده بقولات (Fabaceae) با ۸ گونه، خانواده رز(Rosaceae) و چتریان(Apiaceae)  با ۷گونه می‏باشند.

بحث و نتیجه‌گیری: با توجه به تعداد گونه‎های دارویی در این منطقه، این اکوسیستم مرتعی می‎تواند به عنوان یک رویشگاه طبیعی محلی برای آموزش اصولی بهره‎برداری از منابع طبیعی به خصوص، برداشت گیاهان دارویی باشد.

سابقه و هدف: گیاهان دارویی دارای جایگاه ویژه­ در تأمین بهداشت و سلامت جوامع، پیشگیری و درمان بیماری‌ها هستند. استان کردستان نیز به عنوان یکی از ذخایر ژنتیکی عمده گیاهی و از قطب‌های تنوع گیاهان دارویی در کشور به شمار می‌رود. وجود عطاری‌های متعدد و بازار سنتی استان که محل عرضه‌ی گیاهان دارویی است حاکی از علاقه و توجه مردم این دیار می‌باشد. لذا تحقیق حاضر با هدف ارزیابی عرضه گیاهان دارویی و خصوصیات عرضه­کنندگان در شهر سنندج انجام گرفت.

مواد و روش‌­ها: در تحقیق حاضر ویژگی‌های حرفه‌ای واحد‌های عرضه‌کننده و میزان دانش عرضه­‌کنندگان گیاهان دارویی از عطاری‌های شهر سنندج در سال ۱۳۹۳ بررسی شد و ۲۰ واحد توزیع­‌کننده به عنوان جامعۀ آماری این پژوهش مورد مطالعه قرار گرفتند. به منظور جمع‌آوری داده‌ها با استفاده از روش‌های اسنادی و میدانی نسبت به طراحی پرسش‌نامه اقدام شد. ابتدا روائی پرسش‌نامه بررسی و مورد تأیید قرار گرفت و یک مطالعۀ راهنما با انتخاب ده نفر از عطاران، خارج از محدوده‌ی تحقیق، برای بررسی پایایی ابزار سنجش انجام گرفت، میزان آلفای کرونباخ پس از اعمال تغییرات لازم، (%۸۵=α) بود که نشان از پایا بودن ابزار تحقیق دارد.

یافته‌­ها: نتایج نشان داد نمونه‌های مورد بررسی از سطح دانش متوسطی در زمینه‌ی گیاهان دارویی برخوردارند و ۳۵درصد افراد مورد مطالعه دارای تحصیلات دانشگاهی و بیش از ۷۵ درصد افراد به صورت کم و بیش در کلاس‌های آموزشی شرکت کرده‌اند. پرفروش‌ترین گیاهان در عطاری‎ها عبارتند از گل‌گاوزبان، زردچوبه، بابونه، دارچین، نعناع، شوید، پونه و آویشن. اکثر مراجعه‌کنندگان از قشر متوسط و پایین جامعه و بیشتر مراجعات برای معالجه‌ی بیماری‌های سرماخوردگی، سردرد، گوارشی و قلبی است، بیشتر گیاهان موجود در عطاری‌ها از خود استان و استان کرمانشاه تهیه می‌شد.

نتیجه‌­گیری و توصیه‌­ها: مهم‌ترین فاکتورهایی مؤثر در عدم آگاهی کامل نمونه‌های مورد بررسی، عدم شرکت در کلاس‌ها و دوره‌های آموزشی بنا به دلایل مختلف است، قطعاً اتخاذ برنامه‌ریزی و سیاست‌گذاری لازم جهت کشت گیاهان دارویی و همچنین ارائه دوره‌های آموزشی توسط ارگان‌های مربوطه و نظارت جامع و دقیق توسط سازمان‌های متخصص و ذیربط به ویژه دانشگاه علوم پزشکی و خدمات درمانی‌ استان کردستان و همچنین جهاد کشاورزی استان می‌تواند کمک شایانی به توسعه و پیشرفت عطاری‌های شهر داشته باشد.    

در گذشته جبر محیطی حاکم بر ذهن بشر بدوی به دید و شناخت تک‌‏بُعدی او منجر می‌‏شد؛ به این صورت که هر چه را می‌‏دید، واقعیّت و جاندار می‌پنداشت و برای آنچه نمی‏‌توانست بشناسد، افسانه‏‌ای می‌آفرید و در خیالات خود پاسخ مجهولات را دنبال‏ می‏‌کرد. این واکنش تک‌بُعدی و دید افقی نسبت به پدیده‌‏ها در راهکارهای درمانی او نیز نمایان می‌شد؛ یعنی بخشی از درمان را با استفاده از داروهایی که‏ در طبیعت شناخته بود یا ابزاری که ابداع کرده بود، انجام می‌داد و بخشی دیگر از بیماری‌ها را که‏ نمی‌‏توانست بشناسد به ماوراءالطّبیعه نسبت می‌داد و معمولاً به شیوه‌هایی غیرعادی از قبیل‏ سحر، جادو و اعمال و ابزار غیرمرتبط با بیماری متوسل می‏‌شد که این روش‌ها گاهی به‌‌دلیل تأثیر روانی بر بیمار می‏‌توانست سبب مداوای او نیز شود. در ابتدا، درمان‌های غیرمتعارف بیشتر کاربرد داشت، امّا رفته‌رفته با شکل‌‏گیری علوم و گسترش دامنۀ شناخت آدمی، روش‌های درمان صورت علمی‌تری یافت و تنها بخش کوچکی از این درمان‌ها در فرهنگ عامّه باقی ماند.‏ با توجّه به این‌که این راهکار‏ها بخشی از فرهنگ عامّه هستند و حفظ این میراث ضروری‏ است، همچنین به ‏دلیل این‌که کرمان از حوزه‏‌های زیستی بسیار کهن فلات ایران به‌‏شمار می‌آید که در زمینۀ علم طب نیز عمری دراز و قدمتی طولانی دارد، در این پژوهش سعی شده است که برخی از‏ باور‏ها و روش‌‏های درمانی مربوط به کرمان بررسی شود. اطلاعات و داده‌‏های پژوهش به شیوۀ کتابخانه‌‏ای و میدانی جمع‌‏آوری شد. روش تحقیق نیز توصیفی‌ـ‌ تحلیلی ‏است. یافته‌‏های پژوهش نشان می‌‏دهد که رویارویی مردم کرمان با بیماری‏‌ها یا بر پایۀ دانش و آگاهی بوده، یا بر پایۀ باور و دریافت‌های روانی و درونی که در گونۀ اخیر با وجود نداشتن استناد علمی، گاه بر مبنای تلقین و تأثّر روانی، شیوۀ درمانی باوربنیاد مؤثر واقع می‌شده است.