ابراهیم نصیری، جمال رضایی اوریمی، مصطفی معلمی، سهراب پاداشی،
دوره ۱۱، شماره ۴ - ( زمستان ۱۳۹۹ )
چکیده
سابقه و هدف: مسمومیت خوراکی یکی از انواع شایع مسمومیت بوده که در اثر تناول مواد غذایی، داروها و مواد سمی از راه دهان ایجاد می‌شود. با توجه به ذخایر ارزندۀ طب ایرانی، هدف از این مطالعه تعیین طبقه‌بندی، تشخیص و درمان مسمومیت‌های خوراکی در قرون سوم تا هفتم هجری در متون تاریخی پزشکی ایران اسلامی است.
مواد و روش‌ها: این پژوهش یک مطالعۀ مروری است. در این مطالعه لغات کلیدی به زبان فارسی، عربی و انگلیسی در کتاب‌های فردوس الحکمه فی الطب، القانون فی الطب، الحاوی فی الطب و ذخیرۀ خوارزمشاهی و پایگاههای علمی داخلی و بینالمللی جستوجو شدند و مطالب موردنظر فیش‌برداری و سپس مورد مطالعه و تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. در انتهای امر نتایج استخراج شده با استفاده از یک تیم دو نفره از تخصصهای طب ایرانی و تاریخ علوم پزشکی جمعبندی و در نهایت نتایج گزارش شد.
یافته‌ها: نتایج اصلی این مطالعه نشان داد که اطبای طب ایرانی مسمومیت‌های خوراکی را براساس مزاج، نوع مفردۀ سمی (گیاهی، حیوانی و معدنی)، کشندهبودن مادۀ سمی و گوهر درونی ماده طبقه‌بندی می‌کردند. روش‌های تشخیصی شامل معاینه و بررسی دقیق بیمار، استشمام بدن بیمار، بررسی مادۀ قیشده و به‌کارگیری جانوران و پرندگان خانگی بوده است. در درمان مسمومیت از درمان‌های عمومی مانند اقدام سریع، قیکردن، خوردن شیر، حقنه کردن و درمان‌های اختصاصی متناسب با نوع و جنس سم و نیز اقدامات دارویی و غیردارویی استفاده می‌کردند.
نتیجه‌گیری: یافته‌های این مطالعه نشان می‌دهد که الگوهای معرفی شده در متون طبی تاریخی ایران در مورد طبقه‌بندی، تشخیص و درمان مسمومیت‌های خوراکی با شرایط عصر حاضر مشترکات زیادی دارد. بنابراین می‌توان با بازنگری متون و تحقیق و کارآزمایی‌های بالینی درباره خواص داروها و مفردات طب سنّتی، به سرنخ‌های تازه‌ای برای روش‌های جدیدتر، آسانتر، در دسترس‌تر و کم‌عارضه‌تر در درمان مسمومیت‌های خوراکی یا ارتقای روش‌های فعلی دست یافت.
