در طول تاریخ زندگی انسان‌ها همواره همه‌گیری‌ها یکی از تهدیدهای جدی حیات بشر بوده که نحوۀ کنترل و پیشگیری از آن اهمیت ویژه‌ای دارد. یکی از پزشکان برجستۀ طب ایرانی در دوران صفویه، بهاءالدوله رازی است که علاوه بر جایگاه علمی، از جایگاه سیاسی برخوردار بوده است. او مجموعۀ کاملی از تعریف شرایطی که باعث همه‌گیری می‌شود، علائم بیماری ناشی از آن و راهکارهای پیشگیری و کنترل آن را در کتاب خلاصه التجارب خود آورده است. این مقاله در نظر دارد مطالب بهاءالدوله رازی را ارائه دهد که دربردارندۀ تجارب شخصی او و دیگر پزشکان دورۀ اسلامی تا پیش از دوران صفویه در رابطه با بیماریهای همه‌‌گیر است.این مطالعه با استفاده از روش کتابخانه‌ای و اسنادی، موضوع بیماریهای همه‌‌گیر را بر طبق کتاب بهاءالدوله رازی بررسی کرده، سپس به تحلیل و تجزیه هر بخش و استنتاج یافته‌ها و تطبیق آن با طب امروزی می‌پردازد. مطالب کتاب خلاصه التجارب بهاءالدوله رازی در مورد همه‌گیری‌ها را می‌توان به ۳ بخش تقسیم کرد. مطالب مربوط به بخش ۱ و ۲ جمع‌آوری مطالب پیشینیان توسط او بوده است. درحالیکه ما در بخش سوم شاهد ایدههای بهاءالدوله در بخش پیشگیری از قبیل اشاره به نوع پوشش خاص در منزل، توصیه به استفاده از پشه‌بند (مکان ویژه در زمان همه‌گیری) و استفاده از گیاهان خاص هستیم که به‌نظر میرسد این روشها از راهکارهای منحصربه‌فرد بهاءالدوله رازی در زمان همه‌گیری‌ها بوده است.با توجه به اینکه کتاب خلاصه التجارب رازی از جمله کتب متأخر طب ایرانی است و بهاءالدوله رازی علاوه بر جمع‌آوری نظر حکمای قبل از خود به ذکر تجربیات خود نیز پرداخته، تحقیق و بررسی بر روی این کتاب بسیار حائز اهمیت بوده بهطوریکه توصیهها و راهکارهای پیشگیری او می‌تواند مبنای مطالعات پایه و بالینی قرار گیرد.
Tajik N, Ghahramani Z, Alamdar Z, Shaabani N, Ayati M H. Preventive measures against epidemics based on the view of Bahā’ al-Dawlah Razi. jiitm 2022; 13 (2) :155-166 URL: http://jiitm.ir/article-1-1486-fa.html
تاجیک نرگس، قهرمانی زهرا، علمدار زهرا، شعبانی نفیسه، آیتی محمدحسین. تدابیر پیشگیری در مقابله با بیماریهای همه‌‌گیر
براساس دیدگاه بهاءالدوله رازی. مجله طب سنتي اسلام وايران. 1401; 13 (2) :155-166
