سابقه و هدف: در منابع تاریخ پزشکی ایران نام‌های گاه متفاوت و متنوّعی برای نامیدن هر بیماری بهکار رفته است. از این میان، شناخت نام‌های بومی عارضۀ ساده‌ای چون زگیل ارزش‌های خاصّ مردم‌شناسانه‌ای در بر دارد. از دیرباز نه‌تنها پزشکان و متخصّصان تاریخ پزشکی بلکه بسیاری از مردم‌شناسان و پژوهندگان فرهنگ‌عامّه و حتّی واژه‌نگاران و فرهنگ‌نویسان نیز متوجّه و متعرّض این تنوّع نام‌گذاری بوده‌اند. مواد و روش‌ها: در این پژوهش ابتدا با استفاده از روش مروری، کتابخانه‌ای و رجوع به منابع دست اول در زمینۀ تاریخ پزشکی ایران - اعمّ از متون تاریخ پزشکی، پزشکی سنّتی و پزشکی مردمی - نام‌های متعدّد و متنوّع زگیل گردآوری شد؛ سپس تلاش شد تا این نام‌ها با استفاده از روش‌های مردم‌شناختی و مبانی زبان‌شناسی تاریخی- تطبیقی، رده‌بندی و تحلیل شوند. یافته‌ها:واژگان مرتبط با زگیل در منابع چندگانۀ تاریخ پزشکی ایران را می‌توان به شش دستۀ اصلی و یک دستۀ فرعی جغرافیایی و دو دستۀ اصلی و یک دستۀ فرعی زبانی-گویشی تقسیم کرد. از آنجا که نام‌گذاری هر بیماری گام نخستی در تشخیص آن است، این نام‌ها بیانگر نظام‌های کهن و دیرین در تاریخ پزشکی ایران هستند. بنابراین، با تبیین دلیل تنوّع نام‌گذاری هر بیماری همچون زگیل، می‌توان تا حدودی به تهیۀ اطلسی تاریخی از خرده‌فرهنگ‌های کهن پزشکی در ایران نزدیک شد. نتیجه‌گیری: تبیین رده‌بندی واژگان مرتبط با زگیل و نقش آن‌ها در شناخت خرده‌فرهنگ‌های پزشکی از چنان اهمّیّت خاصّی برخوردار است که می‌توان آن را یکی از مهم‌ترین شاخص‌های شناخت قوم‌پزشکی هر ناحیه از ایران دانست. با توجّه به تحوّلات زبانی و دوری یا نزدیکی از واژگان اصیل می‌توان رده‌بندی دیگری را پیشنهاد کرد که خود می‌تواند دیرینگی نظام قوم‌پزشکی هر ناحیۀ جغرافیایی از ایران را روشن کند.
