سابقه و هدف: نقش پزشک در علوم پزشکی به عنوان جایگاهی که کلیدی­‌ترین نقش را در پیشگیری، درمان و بهبود بیماران ایفا می‌­کند، همیشه مورد توجه بوده است. از این رو، اخلاق پزشکی و نحوه تربیت و آموزش قشر علوم پزشکی و به‌ویژه پزشکان نیز دغدغه جدیدی نبوده و پیرامون این موضوع از دیرباز، مطالب بسیاری نگاشته شده و تحقیقات متعدد، از زوایای مختلف آن را مورد بررسی قرار داده­‌ا‌‌ند.

مواد و روش‌ها: در این مطالعه برای دست‌یابی به هدف پژوهش با استفاده از روش کتابخانه‌ای و جمع‌آوری شواهد و تحلیل و طبقه‌بندی یافته‌ها، سرفصل‌های اخلاقی از مقدمه کتاب رموز اعظم، نوشته محمد اعظم خان گردآوری شد و سپس از مقایسه این یافته­‌ها با مطالب نوین مرتبط با اخلاق و تربیت پزشکی، جلوه‌های خاص کتاب رموز اعظم در حوزه اخلاق بحث و تحلیل شد.

یافته‌ها: اشارات اخلاقی محمد اعظم خان در کتاب رموز اعظم که در کنار آن از سخنان پیامبر اکرم (ص) و حکایات منقول از پزشکانی چون بقراط، افلاطون، جالینوس و سقراط نیز بهره گرفته شده است، حاوی آموزه­‌هایی همچون بیان شرایط مطلوب پزشک از نظر روحی، اخلاقی، مذهبی، ظاهری و باطنی، سن، ارتباط با خداوند و خصلت­‌های اخلاقی، نحوه ارتباط با همکاران، پاکیزگی و بهداشت، تشویق به کسب تجربه به واسطه سفر، ضرورت تسلط بر دانش‌هایی چون منطق، بیماری‌شناسی، داروشناسی، نجوم و هیأت، هندسه، موسیقی، علم امراض، نحوه امتحان اطبا از نظر علمی و اخلاقی و اشاره به عادات مهم بعد از کسب علم توسط پزشک از قبیل رسیدگی به امور بیمارستان، تلاش در شناخت بیماری‌های جدید، رسیدگی به شکایات بیمارانش، نحوه صحیح تجویز داروها، اولویت در درمان مسافران، نحوه ارتباط با بیماران و چندین و چند نکته اخلاقی دیگر است.

بحث و نتیجه‌گیری: باتوجه به مفاهیم اررزشمند کتاب رموز اعظم در باب اخلاق و منش پزشکی و صدالبته نیاز امروز جامعه، اطلاع‌رسانی آن در کنار سوگندنامه بقراط - که لزوم رعایت موارد آن در زمینه علمی و عملی به بر جامعه علوم پزشکی مبرهن است – می‌تواند راهگشای بسیاری از زوایای فراموش شده در این زمینه باشد.