سابقه و هدف:(AFB1) Aflatoxin B1تولیدشده توسط چندین گونه از آسپرژیلوس، مشکل و تهدید جدی در زمینۀ کشاورزی و پزشکی میباشد و به‌علت خصوصیات کارسینوژنیک، موتاژنیک، تراتوژنیک، سمیت کبدی و نقص سیستم ایمنی جزو کلاس اول مواد سرطانزای انسانی طبقهبندی شده است و بسیاری از محصولات کشاورزی را در سراسر جهان آلوده میکند. استفاده از ترکیبات طبیعی که قادر به جلوگیری از تولید آفلاتوکسین هستند، میتواند یک استراتژی جایگزین برای محدودکردن آلودگیهای مواد غذایی و خوراک دام در راستای کشاورزی پایدار باشد. مواد و روشها: در این مطالعه با استناد به گیاهان دارویی استفاده‌شده در کنترل آفات که در منابع مکتوب طب و کشاورزی سنتی ایران ذکر شده بود، اثر مهار رشد قارچی و ممانعت از تولید آفلاتوکسین B1 توسط عصاره‌های گیاهان دارویی گلپر (Heracleum persicum) و اسپند (Peganum harmala) بررسی شد. همچنین بررسی مکانیسمهای مهار رشد قارچ و مهار بیوسنتز AFB1 در سطح مولکولی و رونویسی، توسط آنالیز LC-MS و آنالیز ژنی برخی از ژن‌های کلیدی (aflM، aflP و aflR) موجود در خوشۀ ژنی تولید AFB1 موردمطالعه قرار گرفت. یافتهها: نشان داده شد که عصاره‌های گیاه دارویی گلپر در غلظت 4 و اسپند در غلظت 6 میلیگرم در میلیلیتر اثر مهارکنندگی 100 درصد تولید آفلاتوکسین B1 را با وجود عدم ممانعت از رشد کامل قارچ دارد. نتایج این مطالعه نشان داد که اضافه‌شدن 4 میلیگرم در میلیلیتر عصارۀ گلپر در محیط کشت قارچ Aspergillus flavusتقریباً به مهار کامل بیان ژن‌های aflM، aflPمنجر میشود. در حضور عصاره‌های موردمطالعه، سطح بیان ژن‌های aflM، aflPو aflR موجود در خوشۀ ژنی بیوسنتز AFB1 کاهش یافت و در برخی غلظتها متوقف شد. نتیجهگیری:براساس مطالعۀ حاضر نشان داده شد که مهار بیوسنتز آفلاتوکسین به‌دلیل کاهش سطح بیان ژن‌های موجود در خوشۀ ژنی بیوسنتز آفلاتوکسین در اثر غلظتهای ذکرشده عصاره‌های گلپر و اسپند اتفاق می‌افتد. در میان ژن‌های موردمطالعه ژن aflP بیشترین هماهنگی را با کاهش تولید آفلاتوکسین نشان داد. نتایج این مطالعه میتواند شواهدی بر کارا‌بودن استفاده از این ترکیبات در مواد غذایی، خوراک دام و گیاهان دارویی مستعد به این آلودگی باشد.
