:: دوره 11، شماره 3 - ( پاييز 1399 ) ::
جلد 11 شماره 3 صفحات 286-273 برگشت به فهرست نسخه ها
طِبُ‌‌الاجساد (اصلاح و مداوای فلزات) و بازخوانی رابط طب و کیمیا در دوره اسلامی
امین متولیان* ، مهنازالسادات مرتضوی
چکیده:   (3363 مشاهده)
سابقه و هدف: طب‌‏الاجساد، مفهومی است که کیمیاگران دورۀ اسلامی برای فهم، تشخیص و اصلاح نواقص و زواید عارض بر اجساد (فلزات) سبعه مطرح کرده‌‏اند. آنها فلزات را هم‏چون بدن انسان، در معرض فساد و مرض می‏‌انگاشته‏‌اند و می‏کوشیدند تا براساس روابط علم‌‏المیزان، انحراف مزاج آنها را تشخیص دهند و براساس تدابیر کیمیایی از جمله ترکیب، این انحراف را برطرف و مزاج جسد را به وضعیت تعادلی خود نزدیک کنند. پیش از این و در بیشتر مطالعات رایج و موجود، مقوله اکسیر، یکی از مقولاتی بوده که بیشتر مورخان علم، برای فهم رابطه طب و کیمیا بر آن متمرکز می‏‌شدند. اما در این مقاله، مفاهیم و روش‌‏های رایج دیگر در طب‏‌الاجساد از جمله مزاج، خاصیت و ترکیب و تدبیر، نیز شرح داده شده است. مطالعات تاریخ‏‌نگارانه مبتنی بر روش ترکیب که اساس طب‌الاجساد است، دامنه مطالعه در باب تعاملات طب و کیمیا را می‏‌تواند گسترش دهد.
مواد و روش‏‌ها: این مقاله یک مطالعه کتابخانه‌‏ای است که برای سامان‏‌دادن و نگارش آن چند رساله در صناعت کیمیا از سه حکیم کیمیاگر بزرگ دوره اسلامی یعنی جابربن‏‌حیان، مؤیدالدّین طغرایی و اَیدَمُر جَلدکی، بررسی و بخشی از مباحث آنها در ارتباط با طب‏‌الاجساد، اصلاح و درمان فلزات ارائه شده است تا مفاهیم پایه و روش‏‌های اصلی در این دانش استخراج، شرح و تا حد ممکن با یکدیگر، مقایسه شوند. قبل از آن بر مبنای مقالات لاتینی، عربی و فارسی موجود و براساس جست‌‏وجوی مفهوم ارتباط طب و کیمیا در دوره اسلامی، پیشینه‌‏ای مختصر از آن گزارش شده است.
یافته‏‌ها: بخش قابل‌توجهی از متون معتبرتر در کیمیای دوره اسلامی که متعلق به سه کیمیاگر نام‏دار این دوره است، به طب‏‌الاجساد اختصاص یافته است. در این بخش‌‏ها، مواد و روش‌‏هایی برای مداوا و اصلاح امراض در اجساد سبعه معرفی شده که استفاده از آنها با آنچه طبیبان انجام می‌‏داده‏‌اند مشابه است. براساس همین شباهت، در مواردی نیز اعضای بدن به قلم کیمیاگران توصیف و حتی رسم شده، علل امراض شرح داده شده و روش‏‌هایی نوآورانه برای درمان آنها پیشنهاد شده است.
نتیجه‏‌گیری: طب‏‌الاجساد شاخه‌‏ای مطرح در متون کیمیاست که به‌واسطه شباهت مفاهیم و روش‏‌های آن با مفاهیم و روش‌‏های طب دورۀ اسلامی، می‌‏تواند محملی برای بازشناخت رابطۀ طب و کیمیا به‏‌شمار آید.
واژه‌های کلیدی: اجساد، ترکیب، مزاج، خاصیت، کیمیا، طب
متن کامل [PDF 177 kb]   (1621 دریافت)    
نوع مطالعه: مروري | موضوع مقاله: تخصصي
دریافت: 1399/9/5 | پذیرش: 1399/10/30


XML   English Abstract   Print



بازنشر اطلاعات
Creative Commons License این مقاله تحت شرایط Creative Commons Attribution-NonCommercial 4.0 International License قابل بازنشر است.
دوره 11، شماره 3 - ( پاييز 1399 ) برگشت به فهرست نسخه ها