سابقه و هدف: خودمراقبتی، رفتاری است که فرد با اتّکا به دانش، توان و مهارت خود از سلامت خویش، مراقبت میکند و ارتباط مستقیمی با خواست و انگیزه افراد دارد؛ زیرا انگیزهها، چراهای رفتار هستند و موجب آغاز و ادامه فعالیّت میشوند. از طرفی، پیشوایان دینی به منظور جهتبخشی رفتاری و ارتقای سبک زندگی پیروان خود، همواره چراهای رفتارهای مورد انتظار دین از آنان را تبیین کردهاند و با بیان فلسفه احکام و نیز ذکر آثار و فواید عمل به دستورات دینی، انگیزههای افراد را برای تکرار و تقویت رفتار مورد نظر، افزایش دادهاند. این مقاله، به منظور تعیین و دستهبندی انگیزههای تقویتکننده رفتارهای خودمراقبتی که در آیات و روایات ذکر شده، تنظیم شده است.
مواد و روشها: پژوهش حاضر، با روش کتابخانهای و با مطالعه قرآن کریم و روایات اهلبیت(ع) انجام شده است. در مطالعه روایات ابتدا با مرور جامع «دانشنامه احادیث پزشکی»، تألیف آیتالله محمدی ریشهری و نیز کتاب طب النبی(ص)، روایات متناسب با هدف پژوهش انتخاب و سپس با مراجعه به منابع اصلی، روایات مطالعه و استخراج شد.
یافته ها: در پژوهش حاضر، پانزده انگیزه تقویتکننده رفتار خودمراقبتی از قرآن و روایات استخراج و بر اساس منبع انگیزش آنها در قالب چهار دسته کلّی منبع انگیزش معنوی، منبع انگیزش مادّی (جسمی)، منبع انگیزش کسب خوشی و منبع انگیزش اجتناب از ناخوشی دستهبندی شده و هر کدام با استناد به آیات یا روایات مربوطه، توضیح داده شده است.
بحث و نتیجه گیری: دین اسلام جهت تقویت رفتار خودمراقبتی در افراد، انواع مختلفی از انگیزهها را به کار گرفته است؛ به بیان دیگر، آموزههای دینی از منابع انگیزش مختلف (درونی- بیرونی و یا پنج دسته منبع انگیزش فردی) استفاده کرده و به این ترتیب به تقویت رفتار مخاطبان خود در سطوح مختلف پرداخته است. شناخت این انگیزهها، مسئولان و سیاستگذاران عرصه سلامت را یاری میدهد تا با تقویت باورهای دینی افراد، در راستای فرهنگسازی و ارتقای فرهنگ خودمراقبتی در جامعه گامهای مؤثّرتری بردارند.