سابقه و هدف: دستاوردهای مکاتب پزشکی نوین مانند سایر علوم، با مکاتب گذشته این علم پیوند دارد. آگاهی از علوم پایه این مکاتب لازمۀ شناخت صحیح و فهم دقیق آنهاست. شناخت آناتومی اعصاب بهعنوان بخشی از علوم پایه در طب سنتی ایران و نقش آن در ایجاد و درمان بیماریها دارای اهمیت زیادی است. در این پژوهش به بررسی آناتومی اعصاب جمجمهای از دیدگاه رازی و ابنسینا و مقایسۀ آن با کتاب آناتومی گری بهعنوان یکی از کتابهای مرجع در علم آناتومی، پرداخته شده است. مواد و روشها: در این مطالعۀ تطبیقی، به بررسی آناتومی اعصاب مغزی از نظر تعداد و عملکرد آنها در کتب المنصوری فی الطب و القانون فی الطب، دو اثر مهم دوران تمدن اسلامی و مقایسه آنها با کتاب آناتومی گری پرداخته شده است. یافتهها: از دیدگاه طب نوین از جمله در کتاب آناتومی گری، تعداد اعصاب مغزی دوازده جفت میباشند؛ درحالیکه کتب فوق، این اعصاب را هفت جفت ذکر کردهاند. در این پژوهش مشخص شد زوجهای عصبی ابتدایی و انتهایی مغز از نظر نامگذاری و عملکرد تقریباً مشابه با طب نوین هستند. اعصاب بخش میانی مغز درحالیکه عملکردی مشابه با عملکرد اعصاب میانی در طب نوین دارند، اما بخشهای مختلفی از یک زوج عصبی ممکن است با بخشهایی از چند زوج عصبی در طب نوین مطابقت داشته باشند. نتیجهگیری: نتایج حاصل از پژوهش فوق نشان میدهد از جمله عوامل تفاوت آناتومی اعصاب مغزی از دیدگاه رازی و ابنسینا با آناتومی جدید، علاوه بر عدم بیان برخی از شاخههای عصبی، نامگذاری چند شاخه عصبی بهدلیل تقارب رویشگاه، تحت عنوان یک شاخه بوده است؛ اما در بیان عملکرد این اعصاب، تقریباً به همۀ شاخهها پرداخته شده است. همچنین ابنسینا در کتاب قانون به جزئیات بیشتری نسبت به کتاب المنصوری رازی در رابطه با آناتومی اعصاب مغزی اشاره کرده است.